ESKI TOPLUMDA TOTEM-HAYVAN BITKILER ILE
YIYECEK-ICECEK ILISKISI KALINTILARI UZERINE
29 Mayis
Milliyet
'Yahudilere helal yemek' jesti
Disisleri Bakani Abdullah Gül’ün, ilk resmi ziyaretini Ankara’ya gerçeklestiren Israil Disisleri Bakani’na verdigi yemekte Yahudi inancina uygun olarak "Koser"(Yahudi helal yemek) servisi yapildi.
Israil Disisleri Bakani; ve Basbakan Vekili Tzipi Livni’nin Ankara ziyaretinde "Yahudilere helal yemek (koser) jesti" yasandi.
Inançlari geregi et ve sütün birlikte pisirildigi yemekleri yemeyen Livni’ye bir jest yapan Gül, Israil Disisleri Bakani’na verilen yemekte koser yiyecek servisi yapillmasini istedi.
Sebze agirlikli yiyeceklerin oldugu ögle yemegi, biber çorbasi ve ardindan zeytinyagli tabagi ile basladi. Salata ve sebzeli krep servisi yapilan yemek Türk tatlilari tabagi ve ardindan Türk kahvesi ile tamamlandi. Konuk bakanin Gül’ün yaptigi bu jestten oldukça memnun kaldigi ögrenildi.
KOSER NEDIR?
Koser olarak da anilan koser yiyecekler, yenilmesinde ve kullanilmasinda Musevi inancina göre bir sakinca bulunmayan helal ürünlere verilen isim olarak tanimlaniyor.
Bunlari belirleyen kurallara ise Kaserut kurallari adi veriliyor. Buna göre:
-Et ve sütün birlikte pisirildigi yemekler,
-Karada yasayanlardan gevis getiren ve çift tirnakli olan hayvanlarin disinda kalanlar, ayrica tavsan ve deve,
-Her türlü böcek, sürüngen ve kemirgen,
-Kuslardan Tevrat’ta ismi geçen 20 kus disinda kalanlar,
-Baliklardan pullu ve yüzgeçli olanlar disinda kalanlar, midye gibi kabuklu hayvanlar, ahtapot, kalamar, gibi omurgasiz deniz canlilari,
-Yenilmesi yasak olan hayvanlardan çikan bal hariç yumurta, süt gibi her türlü ürün
Yahudi inancina göre Kaser olmayan yiyecek olarak kabul ediliyor ve yenilmesi yasak olarak görülüyor.
Yenilmesi serbest olan hayvanlarin kesimi ise "Sehita" adi verilen özel bir kesim teknigi ile bu isin eitimini almis ve anatomi bilgisi olan "Sohet" adindaki yetkili tarafndan yapilmadigi takdirde de "trefa (mundar)" olarak kabul ediliyor.
Star
16.04.2006
Musa Agacik
Paskalya özünde Musevilerin Mısır köleliğinden kaçışını simgeler. O nedenle bu bayramı, o kaçış sırasında ekmeği mayalamaya bile fırsat bulamadıklarını anımsatmak üzere, o günün anısına mayasız ekmek yiyerek kutlarlar.
Paskalya, Hıristiyanların da en önemli bayramıdır. İsa’nın son yemeğini, ölümünü, insanlar için kendini feda edişini, üç gün sonra dirilişini simgeler.
Bu vesileyle Musevi ve Hıristiyan yurttaşlarımızın Paskalyalarını kutlar, Biyolog Patrat Estukyan’la yaptığım söyleşiyi sunuyorum; ayırım gözetmeksizin tüm inançlara saygıdan yana olan bir kısım sevgili okurlar:
· Paskalya’nın kutsallığı nerden geliyor?
Bu Hıristiyan inanışına göre İsa’nın göğe yükselişi. İsa, biz ölümlüler gibi yer yüzünde kalmamıştır, öldükten üç gün sonra dirilmiş, 40 gün insanların arasında dolaştıktan sonra gökyüzüne yükselmiştir.
· Bu 40 günlük orucun bununla bir bağlantısı var mı?
Tabii, işte İsa’nın ölümünden sonradır ki biz 40 gün boyunca et yemiyoruz. Kiliselerde özel ayinler yapılıyor. Yani Müslümanlardaki Ramazan ayına benzer bir ay olarak telakki edebiliriz bunu.
· Nisan ayında mı oluyor bu?
Bu takvim değişmektedir. Mesela İsa’nın doğumunu biz eski Ortdokslar 6 Ocak’ta kutlarız. Dünya Ortodoksları ve Katolikler, 25 Aralık’ta kutlarlar Neol olarak. Bu tarihler kesindir, Paskalya takvime bağlı olarak hepsinde değişmektedir. Bazı yıllar Mart ve Mayıs’a düştüğü de oluyor ama genellikle nisana denk gelmektedir.
· 40 günlük orucun özelliği nedir, ne yer ne içersiniz?
Bu 40 gün boyunca Hıristiyanlar hayvansal gıdalardan uzak dururlar, vejeteryen olurlar. Et ve her türlü hayvansal gıda yani tereyağından, yumurtaya değin yemezler. O yüzden mutfak düzeni tümüyle değişir. Bu dönemde zeytinyağı ve farklı bitkisel yağlar kullanılır mutfaklarda. Bu 40 günlük orucun bitimi Paskalyadır. Cumartesi akşamı o oruç bozulur. Geleneksel olarak da balık yenir. Pazar günü de zaten bayramdır.
· Balık yenmesinin özel bir nedeni var mı?
O ayrıntıyı tam bilmiyorum ama herhalde bir dayanağı olsa gerek. Yalnız İstanbul burjuvazisi tercih olarak kalkan yiyebilir. Ama kalkan da pahalı bir balıktır, herkes kalkan yiyemez ama önemli olan balık yemektir. Balığın cinsi söz konusu değil. Kalkan buralarda revaçta bir balıktır, her cografyanın balıkları da farklı olacaktır yani. Bu dinin Jaruselam da geliştiğini düşünecek olursak herhalde Jaruselam da kalkan balığı yoktu. Çünkü kalkan balığı Karadeniz’e özgü bir balıktır!
· Sizde de sahura kalkılıyor mu?
Sahura kalkılmıyor. Sadece akşam üzeri yemek yenen ve genelde koyu dindarların bir oruç tutma şekli de var. Biz buna ‘dzom’ diyoruz. Bu oruç şeklinde gün boyunca hiç bir şey yenmiyor. Bu oruçta da gene hayvansal gıdalardan uzakta bir yemek yeniyor.
.
Eski Ahit
Yasalar . BÖLÜM 14
Siz Tanrınız RAB'bin çocuklarısınız. Ölülere ağıt yakmak için bedenlerinizi yaralamayacaksınız. İki kaş arasındaki tüyleri almayacaksınız.
Tanrınız RAB için kutsal bir halksınız. RAB öz halkı olmanız
için yeryüzündeki bütün halkların arasından sizi seçti.
İğrenç sayılan hiçbir şey yemeyeceksiniz.
Şu hayvanların etini yiyebilirsiniz: Sığır, koyun, keçi,
geyik, ceylan, karaca, yaban keçisi, gazal, ahu, dağ koyunu.
Çatal ve yarık tırnaklı, geviş getiren her hayvanın etini
yiyebilirsiniz.
Ancak geviş getiren, çatal ve yarık tırnaklı hayvanlardan etini yememeniz gerekenler şunlardır: Deve, tavşan, kaya tavşanı*. Bunlar geviş getirir, ama çatal tırnaklı değildir. Sizin için kirli sayılırlar.
Domuz çatal tırnaklıdır, ama geviş getirmez. Sizin için kirli sayılır. Bu hayvanların etini yemeyecek, leşine dokunmayacaksınız.
Suda yaşayan hayvanlardan şunların etini yiyebilirsiniz:
Pullu ve yüzgeçli canlıların etini yiyebilirsiniz.
Ama pulsuz ve yüzgeçsiz canlıların hiçbirini yemeyeceksiniz. Bunlar sizin için kirli sayılır.
Temiz sayılan bütün kuşları yiyebilirsiniz.
Etini yemeyeceğiniz kuşlar şunlardır: Kartal, kuzu kartalı,
kara akbaba,
çaylak, doğan türleri,
bütün karga türleri,
baykuş, puhu, martı, atmaca türleri,
kukumav, büyük baykuş, peçeli baykuş,
ishakkuşu, akbaba, karabatak,
leylek, balıkçıl türleri, ibibik, yarasa.
Bütün kanatlı böcekler sizin için kirli sayılır. Hiçbirini
yemeyeceksiniz.
Ama temiz sayılan kanatlı yaratıkların tümünü yiyebilirsiniz.
Kendiliğinden ölen hiçbir hayvanın etini yemeyeceksiniz. Ölü hayvanı yemesi için kentlerinizde yaşayan bir yabancıya verebilir ya da öteki yabancılara satabilirsiniz.
Siz Tanrınız RAB için kutsal bir halksınız. "Oğlağı anasının sütünde haşlamayın."
***
BÖLÜM 11
Eti Yenen ve Yenmeyen Hayvanlar
Lev.11: 1 RAB Musa'yla Harun'a şöyle dedi:
"İsrail halkına deyin ki, 'Karada yaşayan hayvanlardan şunların etini yiyebilirsiniz:
Çatal ve yarık tırnaklı, geviş getiren hayvanların tümü.
Ancak geviş getiren ve çatal tırnaklı olan hayvanlardan etini yememeniz gerekenler şunlardır: Deve geviş getirir, ama çatal tırnaklı değildir. Sizin için kirli sayılır.
Kaya tavşanı geviş getirir, ama çatal tırnaklı değildir. Sizin için kirli sayılır.
Tavşan geviş getirir, ama çatal tırnaklı değildir. Sizin için kirli sayılır.
Domuz çatal ve yarık tırnaklıdır, ama geviş getirmez. Sizin için kirli sayılır.
Bu hayvanların etini yemeyecek, leşine dokunmayacaksınız, sizin için kirlidir.
Suda yaşayan hayvanlardan şunların etini yiyebilirsiniz: Denizde, akarsularda yaşayan pullu ve yüzgeçli canlıların etini yiyebilirsiniz.
Denizdeki ve akarsulardaki bütün pulsuz ve yüzgeçsiz canlılar -suda toplu halde yaşayanlar ve ötekiler- sizin için iğrenç sayılır.
Bunlar sizin için iğrenç sayılacak. Etlerini yemeyecek, leşlerinden tiksineceksiniz.
Suda yaşayan bütün pulsuz ve yüzgeçsiz canlılar sizin için iğrenç sayılacak.
Tiksindirici kuşların etini yemeyecek, şunları iğrenç sayacaksınız: Kartal, kuzu kartalı, kara akbaba,
çaylak, doğan türleri,
bütün karga türleri,
baykuş, puhu, martı, atmaca türleri,
kukumav, karabatak, büyük baykuş,
peçeli baykuş, ishakkuşu, akbaba,
leylek, balıkçıl türleri, ibibik, yarasa.
Dört ayaklı ve kanatlı böceklerin hepsi sizin için iğrençtir.
Ama dört ayaklı ve kanatlı olup ayaklarını sıçramak için kullanan bazılarının etini yiyebilirsiniz.
Şunları yiyeceksiniz: Bütün çekirge türleri, küçük çekirge,cırcırböceği, ağustosböceği.
Öbür dört ayaklı, kanatlı böceklerin hepsi sizin için iğrenç sayılır.
'Sizi kirletecek şeyler şunlardır: Aşağıdaki hayvanların leşine dokunan akşama kadar kirli sayılacaktır.
Kim aşağıdaki hayvanların leşini taşırsa giysilerini yıkayacak ve akşama kadar kirli sayılacaktır.
Çatal tırnaklı ama tırnağı yarık olmayan ve geviş getirmeyen her hayvan sizin için kirlidir. Bunlara dokunan da kirlenmiş sayılır.
Dört ayaklı hayvanlardan pençelerini yere basarak yürüyenler sizin için kirlidir. Bunların leşine dokunanlar akşama kadar kirli sayılacaktır.
Bunların leşini taşıyanlar giysilerini yıkayacak ve akşama kadar kirli sayılacaktır. Çünkü bu hayvanlar sizin için kirlidir.
"'Küçük kara hayvanları içinde sizin için kirli sayılanlar şunlardır: Gelincik, fare, bütün kertenkele türleri -geko, varan, duvar kertenkelesi, düz keler- bukalemun.
Sizin için kirli sayılan küçük kara hayvanları bunlardır. Bunların leşine dokunan akşama kadar kirli sayılacaktır.
Bunlardan birinin leşi neyin üzerine düşerse onu da kirletir. İster tahta kap, ister giysi, ister deri, ister çul olsun suya konmalıdır. Akşama kadar kirli sayılacak ve akşam temizlenmiş olacaktır.
Bunlardan biri toprak kabın içine düşerse, kabın içindekiler kirli sayılacaktır. Toprak kap kırılmalıdır.
Toprak kaptaki sulu yiyecek ve her içecek kirli sayılacaktır.
Bunlardan birinin leşi neyin üzerine düşerse onu da kirletir. Üzerine düştüğü ister fırın olsun, ister ocak, parçalanmalıdır. Çünkü onlar kirlidir ve sizin için kirli sayılacaktır.
Ancak kaynak ya da su sarnıcı temiz sayılacaktır; ama bunların leşine dokunan kirli sayılacaktır.
Eğer bu hayvanlardan birinin leşi ekin tohumunun üzerine düşerse, o tohum temiz sayılacaktır.
Ama suya konmuş tohumun içine düşerse, tohum sizin için kirlidir.
Eti yenen hayvanlardan biri ölürse, leşine dokunan akşama kadar kirli sayılacaktır.
Hayvanın leşinden yiyen giysilerini yıkayacak ve akşama kadar kirli sayılacaktır. Leşi taşıyan da giysilerini yıkayacak ve akşama kadar kirli sayılacaktır.
'Bütün küçük kara hayvanları iğrençtir. Yenmeyecektir.
İster karnı üzerinde sürünen, ister dört ayaklı ya da çok ayaklı canlılar olsun, bunların hiçbirini yemeyeceksiniz. Çünkü bunlar iğrençtir.
Bunların hiçbiriyle kendinizi kirletmeyin, iğrenç duruma sokmayın, kirli duruma düşmeyin.
Tanrınız RAB benim. Kendinizi kutsayın ve kutsal olun. Çünkü ben kutsalım. Küçük kara hayvanlarının hiçbiriyle kendinizi kirletmeyin.
Tanrınız olmak için sizi Mısır'dan çıkaran RAB benim. Kutsal olun, çünkü ben kutsalım.
Kirli olanı temizden, eti yeneni eti yenmeyenden ayırt edebilmeniz için hayvanlar, kuşlar, suda toplu halde yaşayan bütün canlılar ve küçük kara hayvanlarıyla ilgili yasa budur.
