8.10.2006
Samuel Noah KRAMER
Tarih Sumer’de Baslar(TTK 1990) (s.Giris XVIII)
Sümer Mitolojisi (Kabalci yay) (s.45/110).
Tabloya (sekil.l) yukaridan asagiya dogru bakacak olursak, sunlari görürüz:
| No | S.N.Kramer,açiklamalari | Benim Notlarim |
| |||
| 1 | Bir yildiz resmidir; bu aslinda Sumerce an, "gök" sözcügünü simgeler. Bununla birlikte ayni isaret dingir, "tanri" sözcügünü göstermek için de kullanilmistir. | Bu isaret’in giderek ‘yildiz’ çizimi olarak kavranildigi ve oyle kullanildigi dogru.Fakat,mesela, Yahudilerin Davut yildizi,iki uçgenin ustuste konmasiyla olusur.Gokteki yildiz goruntusunun resmedilmeye çalisilmasi olarak ortaya çikmamistir.Bu bakimdan, bu çizimin,’gokteki yildizlari’ çizmek uzere olusturuldugu dusuncesi,kesin olarak yanlistir.Bu çizim,’ittifak’in bir ifadesi olarak ortaya çikmis gorunuyor.Baska yerlerde genis açiklamalar yaptim. |
| |||
| 2 | «Ki», "yer" sözcügünü simgeler. Isaretin yorumu hala tartismali olmakla birlikte, yerin resminin yapilmaya çalisildigi açiktir. | Bay Kramer,diger kitabinda, « Bunun yer resmi olmasi lazim ama yorumlama olmuyor » diyor.(S.309) Burada,’yer’ kavramini,basindan itibaren ‘yer’ kavrami olarak varoldugu,kavramda herhangi bir degisiklik,kayma vb. olmamis olabilecegi biçimindeki onyarginin sakincilarini goruyoruz. « Yer », «toprak », « kara » kavraminin renk/madde geçismelerine deginmistim.Bu seklin hangi anlamda ‘kara’,’toprak’i temsil ediyor olabilecegi uzerine ayrica duracagiz. |
| |||
| 3 | Insan gövdesinin üst kisminin az çok uyarlanmis resmi olabilir; lu, "insan" sözcügünü simgeler. | Bay Kramer,diger kitabinda « insanin ust kismi olmali » diye açiklamis.Bu degerlendirmenin, ’keyfiye’yi ;renklerin,giyim-kusam ayriliginin eski toplumdaki onemini tanimamaya bagli,yanlis bir varsayim oldugunu zaten açiklamis bulunuyoruz. |
| |||
| 4 | Vulva resmidir; sal, "vulva" sözcügünü gösterir. Ayni isaret munus, "kadin" sözcügünü de simgeler. | Bu ‘vulva’ resmi,sal ve munus sesini yaninda ‘am-ma’ sesini de veriyor olmali. Vulva çizimi,kadinin organinin en dogal gorunum haliyle çizilmise benziyor.Fakat,bunun ozel bir sekilde ‘uçgen’ haliyle resmedilmesine ozen gosterilmistir.Uçgen’in ise,3 kusakli dogal toplumbirimini temsil etmek uzere de kullanildigini ‘Davud yildizi’nda goruyoruz. |
| |||
| 5 | Dag resmidir; ilk anlami "dag" olan kur sözcügün simgeler. | Kur,’dag’ anlaminda oldugu kadar,’ulke’,ve ‘tapinak’ anlaminda da kullanilmistir.Bu vurgunun onemine dikkat çekmistim. Bay Kramer,burada, çizimin 3'lu karakteri hakkinda bir sey soylemez.Fakat bu onemlidir.Ilgili topluluklarin,daha o zamandan '3'lu ayrim'i veya 'birligi' gerçeklestirmis olduklarini;çizimi yapanlarin bu ayrimin bilincinde olduklarini gosterir. Burada ‘Kürt’ sozcugunun de bu 'kur' kavramiyla iliskili olduguna dikkat çekmekle yetiniyorum.Etnik tanim için romantik ‘veriler’e basvurmaya gerek yok.Boyle bir yaklasimin, ‘Türk’ sozcugunun etimolojik kaynagini saptamayi hala engelliyor oldugu unutulmamali.. |
| |||
| 6 | Sümer yazi dizgesini ilk icat edenler tarafindan zekice gelistirilmis bir isareti gösterir; siradan resim-yazi simgeleri belli güçlükler tasidigindan, bunlar araciligiyla resimsel sözcükleri gösterebiliyorlardi. Okurun da dikkatini çekecegi gibi, geme, "köle-kiz" simgesi gerçekte, munus, "kadin" ve kur, "dag" sözcük isaretlerinin birlestirilmesinden olusmustur; yani tablomuzdaki 4. ve 5. isaretler. Dolayisiyla, bu bilesik isaret, sözcügü sözcügüne "dag-kadin" düsüncesini açiklar. Ama Sümerler köle-kizlarini çogunlukla çevrelerindeki daglik bölgelerden ele geçirdiklerinden bu bilesik isaret tam olarak Sümerce "köle-kiz", geme sözcügünü göstermektedir. | |
| |||
| 7 | Bas resmidir; Sümerce sag, "bas" sözcugünü simgeler. | |
| |||
| 8 | Bu da bas resmidir, bununla birlikte, basin alt kisminda yer alan dikey çizgiler agzi göstermektedir. Dolayisiyla bu isaret Sümerce ka, "agiz" sözcügünü simgeler. Ayni isaret dogallikla dug, "konusmak" sözcügünü de gösterir. | |
| |||
| 9 | Büyük bir olasilikla yiyecek kabi olarak kullanilan bir tas res midir; ninda, "yiyecek" sözcügünü simgeler. | Burada,en azindan Turkler arasinda ‘ekmek’ ile ‘yiyecek’in,’yemek’in esit kullanim anlamina da dikkat çekmek yerinde olabilir.Cunku ‘ekmek’ konusu,bildigimiz gibi,ilk ‘yaratilis’ sirasinda,’yaratilis’ olabilsin ;’yer’,’gok’ten ayrilabilsin diye firinlarda pisirilen ‘yiyecek’tir ve gunumuze kadar,musevi ve hiristiyanlik’in ‘kutsal sofrasi’na ait kutsal bir yiyecek turudur.Tuzlu veya tuzsuz,mayali veya mayasiz ekmek,dini degerler tasimaktadir ki,bunlari yorumlamamiz,belki,’gok’ ve ‘yer’ kavramlarinin da açikliga kavusmasina hizmet edebilir.Ornegin,belki de,yukardaki listede ‘yer’,’toprak’ sekli denilen,basitce bir ekmek resmidir… |
| |||
| 10 | Agiz ve yiyecek isaretleriniD bilesimi olan bir isarettir (Tabloda 8. ve 9.); ku, "yemek" sözcügünü simgeler. | |||||
| 11 | Akarsu resmidir; a, "su" sözcügünü simgeler. Bu isaret, Sümer yazisinin kaba, resim-yazi niteligini giderek kaybedip fonetik bir yazi dizgesine,dönüs sürecini kusursuz olarak gösterir. Söylendigi gibi, 11 numarali isaret aslinda Sümerce a, "su" sözcügunü simgelemek için kullaniliyordu. Bununla birlikte, Sumerlerin, söylenisi a, "su" sözcügüyle ayni, ancak tamamiyla baska bir anlama, "içinde" anlamina gelen, bir diger a sözcükleri vardi. Bu "içinde" sözcugü, resimsel olarak ifade etmenin çok güç oldugu, iliski gösteren ve bir kavramin yerini alan bir sözcüktür. O zaman Sümer yazisinin mucitleri "içinde" sözcugünü göstermek için ister istemez epeyce karmasik bir resim-isareti icat etmeye çalismak yerine parlak bir düsunce buldular ve iki sözcük de birbirinin ayni gibi oldugundan a, "su" sözcugunün isaretini kullandilar. Bir baska deyisle ilk Sümer katipler, iki sözcügün sesi özdesse, aslinda belli bir sözcüge ait olan bir isaretin tamamiyla farkli anlamdaki baska bir sözcük için kullanilabilecegini fark ettiler. Bu uygulamanin yayginlasmasiyla, Sümer yazisi resim-yazi niteligini yitirip, giderek daha da fonelik bir yazi halini almaya basladi. | | ||||
| 12 | ‘Agiz’ ve ‘su’ sozcuklerinin bir bilesimidir.(8 ve 11 numaralar) ;’nag’,’içmek’ sozcugunu simgeler. | | ||||
8.10.2006
Ilk Sekil Yazilar-(Devam)
Samuel Noah KRAMER
Tarih Sumer’de Baslar(TTK 1990) (s.Giris XVIII)
Sümer Mitolojisi (Kabalci yay) (s.45/110).
13. Yürüme konumundaki bir ayak ve üst kisminin resmidir; du,
"gitmek" sözcügün yani sira gub, "durmak" sözcügünü de
simgeler..
14. Bir kus resmidir; mushen, "kus" sözcügünü simgeler.
15. Balik resmidir; ha, "balik" sözcügünü simgeler. Bu isaret Sümer yazisinin fonetik gelisimi için bir baska örnek olusturur. Çünkü Sümerce ha sözcügü yalnizca "balik" degil "-ebilmek" anlamina da geliyordu; yani, Sümerlerin söyleyisi ayni, ama anlami farkli iki tane ha sözcükleri vardi. Böylelikle, yazinin gelisiminin baslangicinda Sümer katipler ayni 11 numaradaki a, "su" isaretini a, "içinde" sözcügünü göstermek için kullandiklari gibi, ha, "balik" isaretini fonetik olarak özdes ha, "ebilmek" sözcügünü göstermek için kullanmaya basladilar.
16. Bir öküzün basi ve boynuzlarinin resmidir; gud, "öküz" sözcü
günü simgeler.
17. Bir inek basi resmidir; ab, "inek" sözcügünü simgeler.
18.Arpa basagi resmidir; se, "arpa" sözcügünü simgeler.
(Not:Yazinin gelisim surecinde,tablonun,soldan saga,açiklanmasi da asagida.Tabloyu o haliyle yayinliyamiyorum ama,asagidaki bilgiler,sureci tanima bakimindan yararli.)
"Birinci sütunda bulunan, ayrintisiyla gözden geçirdigimiz isaretler günümüze kadar ulasmis Sümer yazisinin gelisimindeki en erken dönemdendir. Bununla birlikte, resim-yazinin icadinin üzerinden çok geçmeden Sümer yazarlar resim-yazilar ters dönecek biçimde tableti çevirmeyi daha kullanisli buldular. Yazi gelisirken, bu uygulama standart hale geldi ve isaretler düzenli olarak 90 derece döndürüldü.
Tabletimizin ikinci sütununda resim-yazi isaretleri dönmüs olarak gösterilmektedir. Bugünkü verilerimizden yola çikarak, bu resim-yazinin kabaca İÖ 3200-2800'den kalma oldugu söylenebilir.
Üçüncü sütun, kabaca İÖ 2800-2600'lere tarihlenebilecek "kadim" yazi olarak adlandirabilecegimiz yaziyi gösterir.
Dördüncü sütun, İÖ 2600-2450, klasik dönemin isaret-biçimlerini içerir. Bu dönemin yazitlari bugün bilinen en saf Sümerceyi kapsar. Nippur kadim silindiri (resim III), herhalde bu dönemin sonuna ait bilinen en eski miti gösterir.
Besinci sütun Sargon devri, kabaca İÖ 2450-2150, isaret-biçimlerini içerir; Sümerlerin Samiler ve Gutiler tarafindan ciddi bozgunlara ugramalari bu dönemde olmustur. Kabaca İÖ 2150-2050'de, Yeni-Sümer devrinde Sümer etkisi kisa bir dönem canlandi.
Altinci sütun bu dönemin Sümer yazisini gösterir. İÖ yaklasik 2050'de Ur kentinin yikilisiyla Sümerin siyasi varligi gerçekten sona erdi. Bunu izleyen dönem, kabaca iÖ 2050-1700, "erken Sümer-sonrasi" diye bilinir. Artik yasayan bir dil olmayan Sümerce bu dönem boyunca Sami fatihlerin edebi ve dinsel dili olarak kaldi. Çogu çok daha önce olusturulmus olsa da, kaynak malzememizin büyük bölümü bu dönemde yazildi; o zaman kullanilan isaret-biçimleri yedinci sütundadir. Son sütun İÖ birinci binyilda Asur kraliyet katiplerince kullanilan yaziyi gösterir. Ondokuzuncu yüzyilin Avrupali bilim adamlarinin ilk olarak çalistiklari ve çözdükleri yazi, gerçekten de bu sonuncu, oldukça geleneksel hale getirilmis olan yazidir. Ve mantiga aykiri bir biçimde, günümüzde de ögrencilere ilk ögretilen çivi yazisi bu yazidir."
[Samuel Noah KRAMER/Sümer Mitolojisi (Kabalci yay) (s.45/110)]
8.10.2006
Yazinin Gelisme Sureci
Tanriça Inanna'nin ilk halleri.
Ilk sekil çizimleri ve bu sembollerin sonraki çizim karsiliklari..
1.sembol: Dingir,Digir,An/Anu sesleriyle okundugu varsayiliyor.Sonraki "Tanri" ve "Tanrisal/kutsal" varliklarin belirtilmesinde ilgili kelimenin onundeki sekil.Bu ayni zamanda daha sonra "gunes","gokyuzu","hava" ve "yildiz" gibi tamamen farkli sozcuklerin tanimlanmasinda da kullaniliyor.Bunun "yildiz" çizimi olarak ortaya çikmadigini daha once açiklamistim.3.sembol:"Tahta" parçasi olarak yorumlaniyor.Fakat "agaç" anlaminda "gis" sesini veriyor ve bir agaç turu veta agaçtan yapili esyayi tanimlarken,ilgili kelimenin onune gelerek,onun 'agaç'la ilgisini ifade ediyor.
4.sembol: Dogrudan "yeri","topragi" ve daha sonra "dunya" olarak yorumlanacak olguyu ifade ediyor.Ciziminin 'toprak'la olan ilgisi daima sorunlu bir konu olarak kalmistir.En sorunlu kavramlardan birisine ait çizim.
5.sembol:Balik çizimi.
"Domuz"la ilgili ilk çizim ve bu çizimin giderek çivi yazili biçimleri..
