[Dum(uzi)'den Adem'e]
Safa KAÇMAZ
05.11.04
Sumer ve Akkad topluluklarinin 'kardeslesme'si toplu 'karþýlýklý evlenme' iliskisinin daha otesindedir.Eski toplumda 'kardes kari-kocalik' biçiminde izledigimiz akrabalik ittifaki,iki toplum birim arasinda urun mubadelesine bagliydi ve idari yapida donusumlu konfederal bir yonetim biçiminin ortaya cikmasini da sagliyordu.Sumer-Babil'deki sekliyle bu ittifak,iki toplum birim arasinda, erkegin,kadinin, cocugun, yiyeceklerin ve idari yonetimin kurallara bagli genel bir paylasim duzeninin ifadesidir.(1)
Baba mirascisi 'ilk ogul'un kategorik anlatimi olan Sumer kavrami Dumuzi ile semitik Gilgamis kavrami ,bu topluluklar arasinda kurulu iliskilerin anlasilmasinda anahtar konulardan birisidir.Ogul anlamindaki Dum vetya Dumu okunuslu kelimeden ilk insan 'adam',Adem' noktasina gelen ve baba toplum biriminin ogul'luguna adim atmaya baslayan sonraki Dumuzi veya Gilgamis kavramlarini incelemeden eski toplum yapisini tam olarak anlamak oldukca zor.Erken ve orta donem tabletlerinde, 'buyuk ogul','ilk dogan' ,'kutsal sut' ve 'kutsal ad' verilen 'ilk ogul' olma vurgusu kullanilmadan yazilmis ilahi veya anit yazi, yok gibidir.Burada Tanri veya kirallar,genel olarak oteki tanri veya kirallarin 'buyuk oglu','ilk ogulu' vb. olarak tanitiliyordu.Kiral ve tanrilarin ''buyuk ogul,agabey,ilk dogan' olmasi,'kutsal sut emmis olmasi','kutsal ad verilmis olmasi'nin ozellikle vurgulanmasi,bu kurumlarin eski toplumda oynadiklari rolun onemiyle dogru orantilidir.
'Kutsal Ad' ve 'kutsal sut' kurumlari ,baba toplum birimi tarafindan ana toplum birim aidiyetinden alinan ilk ogulun gecis surecinde karsilasilan kurumlarinin anlatimidirlar.Eski Ahit kanaliyla 'ilk insan Adem' sekline ulasmis olan bu 'ilk ogul' kurumudur.Baslangicta ilk veya tek ogul,(karsilikli ikizler) ,sonra da 'buyuk ogul-kucuk ogul' ayrimi etrafinda orulmus bu akrabasal ittifakin isleyis kurallarinin incelenmesi,eski toplumda,urun mubadelesinin ve hem de rotasyonel yonetimden butunlesmeye giden surecin daha iyi anlasilmasini saglayacaktir.
Dumuzi,Enkidum,Kiszidum,Gilgamis,iki toplum birimin esdeger baba mirascisi ogullariydi.Bir toplum biriminde Dumuzi ise,baba'nin karisinin toplum birimindeki esdegeri Enkidum idi.Eski toplum bu noktaya,ilk kez artik baba'nin ogul'u sayilmaya baslayan 'dum' veya 'dumu' dan baslayarak ulasmisti.Birbirinin esdegeri 'ikiz' kardesler,tum ogullarin baba toplum birime gecmesi surecine bagli olarak,bu yana gectiklerinde,bu ogullar' simdi artik 'buyuk ogul' konumuyla var olmaya devam etmis olmalidirlar.
Sumer adi verilen toplulugun 'yaratilis' anlatimindan itibaren,karsilikli birbirinin esdegeri anlamindaki 'ikiz' motifiyle karsilasiyoruz.Eski tarihte,bunlardan biri olmadan oteki nerede ise ele alinmaz.Bu ikiz'lik biyolojik bir olgu degil,iki toplum birimdeki baba mirascisi ogullarin karsilikli ikiz'ligi idi.Gilgamis'a karsi Enkidu'nun yaratilmasi anlatimi da bu olgunun tam olarak boyle alindigini ortaya koyuyor.Uruk'lular,Gilgamis'in tek ustunlugunun kontrol altina alinabilmesi için,yabani ve atesin ogullarinin tanricasina yalvarmislar ve boylece yabani Enkidum,Gilgamis'in esdegeri olarak ortaya cikmisti.Bu,Uruk veya Kis'liler ile Martu,Marduk,Nemrut topluluklari arasindaki ittifakin dile getirilisidir.Gilgamis,Uruk ve Kis'teki baba'nin mirasci ogulu ise,Enkidum'da yabanil,atese tapan Martu,Marduk,Nemrut toplulugundaki baba'nin mirasci ogulu idi.Bu ikisi,sembolik bir kavga toreninden sonra 'ikiz'lesir yani kardeslesirler.Enkidum,Gilgamis toplumunun kutsal fahisesi ile iliski kuruyor ise,bu durumda,Enkidum'un toplumunun kutsal fahisesi ile de Gilgamis iliski
kurmaliydi.Gilgamis'in kendi toplum biriminin kutsal fahisesinden yuz cevirmesi ve Inanna'yi sinirlendirmesi bu nedenle ortaya cikmis olmaliydi.(2 )
Uruk veya Kis'lilerin Sumerce Dumuzi veya Enkidum tanimlarini dogru yorumlamak onem tasiyor.Bunlarin bir birey adi olmadigini daima vurguluyoruz.Adem'in seruvenini izleyebilmek için,Sumer kavramlarini yerli yerine oturtmak gerekir.
Sumer tabletlerinin 'yer' ile 'gok'un birbirinden ayristirilmasi olarak bahsettikleri 'yaratilis' anlatiminda,'yer' ve 'gok' karsiligi oldugu sanilan ifadelerin 'yer'i ve 'gok'u anlattigi kesin degildir.Bununla birlikte, sonraki torunlarin,onceki kavramlari 'yer' ve 'gok' olarak yorumlamis olduklari aciktir.Bu nedenle de,'yaratildi' demeyen erken Sumer tabletleri,daha sonra 'yer ile gok yaratildi' diye yorumlanmis ve gelecek nesillere de oyle aktarilmistir.Oysa bu tabletler,Yer'in veya Gog'un 'yaratilmasi'ndan degil,onlara ad verilmis,adlandirilis olmasindan bahsediyordu.(«Lorsque Là-haut le ciel n'était pas encore nommé, / Et qu'Ici-bas la terre ferme n'était pas appelée d'un nom) Yer ve Gog'e ad verilip,bu iki olgu ayristirildiktan,siniflandiktan sonra ,bu kez de,onlarin ulu'lari,Sar'lari,yoneticileri saptanmis,'belirlenmis'ti.
Bu tabletlerde 'Yer','Dunya','toprak' anlaminda yorumlanan Ki,Kir,Gir,Kur kelimeleri 'toprak' veya 'yer'i anlatmadan once,kara rengi anlatiyor olmaliydi.Bu nedenle de hem Syumer,hem Babil topluluklari kendilerini daima 'karabaslar' olarak,renk vurgusuyla tanimliyorlardi.Bu tanimdan, onlarin teninin kara,esmer,bugday rengi... oldugu gibi sonuçlar cikaran sayin M.I.Cig ve onun dayandigi bay Kramer ve oteki uzmanlarimiz yanilmaktadirlar.Enki'nin insanlari ,kara renkle simgelenen,kara,siyah renkle otekilerden ayristirilan bir topluluktu.Kenan ve Kabe kavramlarina da kaynaklik etmis olabilecegini gordugumuz Enki,Kabe'nin kara renginin altindaki olgu olarak durmaya devam ediyor.Kara,siyah rengin bolge topluluklarinin ve dini kurumlarinin kutsal giysi rengi olarak da yasiyor olmasi eski toplumda renk'lerin ayrac olarak kullanilmasinin bir gostergesidir.Bu durumda,Kara rengin Toprak veya kara parcasi anlaminda kullanilmaya baslandigi donemden itibaren 'Adam,Adem'in' topraktan yaratilma'si yorumu da ister istemez olusmaya baslamis olmali.Dumu,ogul'u En-ki,yani Karabaslilarin ulu'su yarattigina gore,Adem 'topraktan' yaratilmisti!.(3)
Gok'un donusumu de,Yer'inkinden asagi kalmaz.Gok'un Sumer anlatiminda gokyuzu anlamiyla kullanildiginda uzmanlarimiz dusunce birligi olusturmuslarsa da,Sumer-Babil toplumundaki renk ayriminin tasidigi onem,Gog kelimesinin baslangicta mavi renk anlamiyla da kullanilmis olabilecegini dusunduruyor. 'Gogun kutsal fahisesi' olarak nitelenen Inanna'nin 'Havva ana' donusumunde de Hava,gokyuzunu anlatiyor.Bununla birlikte,An'in Akadca karsiligi Samu idi ve Babil'de Samas'in gunes tanrisi olarak hakimdi.Bu topluluklarin ates kultuyle siki bagliliklari hesaba katilirsa,An kavraminin Gunes,ates anlamiyla da kullanilmis olmasi mumkundur.Kirmizi renk bu topluluklarda ayrim unsuru olarak kullaniliyordu.Sumer 'yaratilis' anlatimini Eski ve Yeni Ahit sinirlarini pek asmadan yorumlamaya calisan bay Kramer ,orada,Gok ve Yer'in 'yaratilmasi'ndan degil ,Gok ve Yer'in 'birbirinden ayristirilmasi'ndan bahseden tabletlerin anlamini cozememisti.Cunku,Gog'u Gokyuzu olarak,Yer'i de Dunya olarak yorumluyordu.Erken Sumer tabletleri,her bir toplulugu temsil eden Mavi, Kirmizi, Kara.. veya Yesil renklerin birbirinden ayrilmasindan,her birine 'ad verilmesi'nden bahsetmis olmalidir.Gok ve Yer'in yaratilmasi yorumu erken Sumer atalarina degil sonraki torunlara aittir!(4)
Baba mirascisi tek Dumu,tek ogul,Sumerlerde,oteki ogullarin baba toplum birimine gecmesine paralel olarak,'ilk' veya 'buyuk' ayrimiyla kendini otekilerden ayri tutmayi bilmisti.Gilgamis'in karsit ikizi,Enkidu,bu yana gectiginde,buyuk olasilikla 'kucuk ogul' tanimi ile belirlenmeye baslamis olmali.
Sumer-Babil toplumlarinda anlaticilarimiz genellikle baba toplum birimi oldugundan,bunlarda 'buyuk ogul' vurgusu,ayirimi bir sureklilik arzeder.
Burada tanri olsun kirallar olsun hep 'buyuk ogul'durlar.
Nergal (veya Samas) da oyleydi:"Enlil'in oglu,Dag'in oglu,Kutsal Dag'in buyuk oglu,Nun-nam-nir(Enlil)' in ilk dogan oglu"("Fils d'Enlil,fils de la Montagne,fils ainé de la Grande Montagne,premier né de Nun-nam-nir")(Tallqvist,op.cit.,p.392)
Enlil'in 'karabaslar uzerinde' yoneticilige atadigi Hammurabi,ovdugu Marduk(Nemrut)un da Enki'nin 'buyuk oglu' oldugunu vurgulamadan gecmemisti :
"Ulu Anum (AN), Anunnaki'lerin efendisi(lugal'i),memleketin kaderini tayin eden gögün ve yerin Enlil'i ,Ea'nin(Enki) büyük oglu olan Marduk (AMAR.UTU)' u bütün insanlik üzerine Enlil'lige (hükümdarliga) tayin etti (ve) Igigi'ler arasinda onu yüceltti;Babil (ka.dingir.ra) sehrini üstün adiyla andi; üstün kildi; (orada) temelleri gök ve yer gibi saglam olan ebedi bir kirallik sagladi."(Hammurabi Yasasi,Giris)
An-sar'da babasi An'in 'buyuk oglu'ydu.(5)
Dumuzi ile Inanna 'kutsal evliligi'nin ardinda,iki toplum birim arasi evlilik iliskisi bulunur.Bu topluluklar, erkek-orta Sumer doneminde ,dað'li veya ova'li olma ,göçer veya yerleþik olma,coban veya çiftci olma ozelligini daha o siralarda kazanmislardi.Ittifakin bu zit ozellikli toplum birimler arasinda gerceklesiyor olmasi,eski toplumun bir tamamlanma,butunlesme gereksinimi surecine girmis oldugunu gosteriyor.Kendine yeterli birim ekonomisinin yikilmaya basladigi noktada uygarlik yesermeye baslamaktadir.Eski toplumun coban ve ciftci olarak ayrismasi,coban ile ciftci arasindaki ittifaka olan gereksinimi artirir.Birer 'kisi ismi ' gibi algilanan Dumuzi,Kiszidum,Gilgamis,Enkidum terimleriyle ifade edilen ilk ogul' siniflayici kavrami etrafinda donen Sumer-Babil kutsal evlilik torenlerinin tarihteki ozsel fonksiyonu budur.Dumuzi ile karsidaki esdegeri,'ikizi' arasindaki iliski,farkli ozellikteki iki toplum birim arasindaki genel ittifak iliskisini verir.
Bir toplulugun Enkidum biçimli siniflayici tanimi (Enki'nin oglu)(veya Tanri oglu) ,bir baska toplulukta Kiszidum(Kis'in,ormanin,yasayan oglu) veya Dumuzi(yasayan ogul,takip eden dol,mirasci ogul vb.) anlami tasimaktaydi.Dumu-zi,Enki-dum,Kis-zi-dum vb.,ogullarin tumunun henuz baba toplum birim aidiyetine gecmedigi kosullarda,'ana','baba','kaynana' gibi siniflayici bir akrabalik terimi olarak sekillenmisti.Bu kavramlar,eski toplumda bir birey adi olarak kullanilmis degildir,siniflayici kavramlarin isime donusmesi sonraki donemin olgusudur.Ibrahim,Abraham isime donusmekte gecikmemistir ama,sonradan birey ismi olarak kullanilmasindan hareket ederek,Eski Ahit'teki Abram veya Abraham'in bir isim oldugu ileri surulemez.
Bununla birlikte,eski tablet yazicilarin ve bay Kramer gibi uzmanlarimizin yari fantazi,yari yanilgili okuyuslari;sayin M.Hilmiye Cig'in bay Kramer yinelemeleri...yoluyla Sumer tarihinde,yukardakilere ek olarak Isummud,Nusku (Kramer),Kingu(E.Dhorme) gibi yeni 'isim' ve 'birey'ler uretilip yayginlasmistir.Bunlar kelimeleri tersten heceleme,farkli sesle okuma yoluyla yaratilmis 'isim' ve 'kisi'likler olmalidir.Etana,Isummud,Enmerkar,Agga,Isaggu vb. okunuslu terimlerle taninan bu 'kisilerin',toplumsal ozellikleri ele alinsaydi aralarindaki birlestiren oge gorulebilir ve daha dikkatli bir tarih yazimina gecilebilirdi.
Sumerlerde bir takvim ayinin adi da olan Dummuzi, Eski Ahit'e Tammuz olarak gecmistir:"Iahve tapinaginin Kuzey kapisinin girisinde comelmis kadinlar Tammuz için aglasiyorlardi..."(Ezechiel,VIII,14)
Araplar'da Ta'muz okunan Dumuzi eski Akad takviminde Du'uzu veya Duzu olarak yer aliyordu.Tam yazimiyla Dumu-zi-abzu (Abzu'nun gerçek ogulu' ) Semitik dile Adoni okunusuyla ve 'sahibim' yorumuyla da geçmistir.Artik bu donusum ve 'yaratma'nin sonu gelmeyecektir...
Dumuzi,eski Yunan ve Latin topluluklarindaki Adonis'i cagristirmaktadir.Kimi eski Yunan topluluklarin Dumuzi'yi Atanus,Atena, Athene soz degerleriyle soylemis olduklarini dusunebiliriz.Bay Bedrich Hrozny de, Atena'nýn , Hititler döneminde de Adaniya adýyla bilinen Adana þehir tanrýsýndan kaynaklanmýþ olduðunu düsunmüþtü.Fakat Adaniya kavrami ile Dumuzi arasinda bir baglanti olabilecegini hesaba katmamisti.
Sumer kiraliyet listesini eski Yunan diline tercume eden Buyuk Iskender'in din gorevlisi Berose'un tercumesi,eski alfabeler arasi ses degersel donusturmede,durumun nasil gelismis olabilecegini ortaya koyuyor.Berose,Sumer Kiraliyet Listesi'nde yer alan ve uzmanlarimizin En-me-en-lu-an-na ve Bad-tabira sehri olarak okuduklari kelimeleri Amelon ve Pantibibla biçimiyle donusturerek tercume etmisti.Burada ilkinde harf,ikincisinde anlam donusumu yapilmis gibidir.En-me-en-gal-an-na okunuslu kelime ise Berose'da Ammenon halini almistir.Burada m/n,a/o donusumu belirgindir.(6)
Dumuzi'ye gelince,Beros bu kelimeyi Daonos olarak tercume edip yazmistir.
Eski Ahit'e Adam(Adem) tanimiyla girmis olan Dumu'nun ,baslangicta sadece ozel bir isim gibi yansimaktadir.Eski Ahit'te birbirine ekli,buyuk olasilikla iki ayri tapinak gelenegine dayanan iki 'yaratilis' versiyonunun yanyana durusunu saptamak mumkun.Bu,bir cesit uzlasmanin varligini gosteriyor.Adam'in ozel bir isim olmaktan cikartilarak 'genel insan' anlamiyla yorumu,iste bu ikinci yaratilis versiyonundan itibaren baslar.Boylece,Sumer-Babil toplumunda ogul, babanin mirasci ogulu,'ilk ogul','buyuk ogul' vb. asamalarindan gecip giderken gunumuze de Eski Ahit uzerinden 'ilk insan' haliyle ulasir.
Sumer-Babil'in erken donem topluluklari,sadece kendilerini insan, otekileri, 'koyun','inek','okuz','akrep','balik','domuz' gibi totem hayvanlari araciligiyla tanimliyor olmaliydilar.Yamyamliktan kurtulma asamasinda toplulugun kendini bitki veya hayvanla yer degistirmesi uygarlik için gerekliydi.Butun toplumlarin ,ana veya baba yanindan yaratici bir hayvan veya bitki soy kutugune sahip olmalarinin;bitki veya havvan dunyasi ile içiçe gecmelerinin nedeni budur.Hititler doneminde Hattusi'linin 'kiz kardesi' olan karisi,kendini 'inek' olarak nitelemeyi onemsiyordu.Inanna hep 'gogun kutsal inegi' olarak kutsanmistir.Zeus'un karisi da 'inek gozlu' idi.Enuma Elis'te,Gilgamis'in seruvenlerini izlerken 'akrep adam' turu tanimlarina rastladigimiza gore,disindaki topluluklari degerlendiren bir toplum birimi bakimindan ,bu asamada,hayvan totemli oteki topluluklar ,'koyun adam','okuz adam','akrep adam' olarak noktasina ulasmis gibi gorunuyor.Bu surec hayvan-bitki totem ve isimli tum topluluklarin sonunda 'insan'lasmasiyla neticelenecektir.Butun topluluklarin sadece kendini insan kabul etmesi,Eski Ahit'in ilk insan Adem yorumunun kabulunu de kolaylastirmis gibidir.
safakacmaz@yahoo.com
--------------------------------
(1) Kadin ve erkek sofralarinin farkini ele alirken,yiyecek hazirliklarinin,eski toplumda once çig ve pismis ayirimina tabi tutuldugunu, daha sonra da,pisirilme biçiminin kizartma,haslama ve su buhariyla hazirlama gibi alt ayirimlara dagildigina isaret etmistik.Eski Ahit'e gore,Fisih bayraminda, ilk ogul'un yasami karsiligi olan kuzu veya oglak kurbani 'cig veya haslanmis' degil,'kizartilarak' yenilmek zorundaydi:
"Eti çig veya haslanmis olarak degil, basi, bacaklari, bagirsaklari ve iskembesiyle birlikte kizartarak yiyeceksiniz."(Eski Ahit)
Babil Marduk'u,Sumer doneminde 'Mar-utu'(Ates'in/Gunes'in oglu) cig et yiyen olarak da tanimlaniyordu.Cig kofte'nin kutsal erkek et yiyeceginin bir hazirlik turu olarak tarihteki kaynagi bizi 'cig et' yiyen Martu'lara goturur.Babil'in Marduk'u ise,Eski Ahit'in Nemrut'undan baskasi degildir.
Sumer-Babil topluluklari,kendi aralarindaki ayrisma sirasinda,sadece yiyeceklerini degil,yiyecek hazirlik turlerini de kalin cizgilerle ayirmislardi.Bu ayirim ote yandan,bir kac kez yineledigim gibi,kurbaninin oldurulme bicimini de belirlemektedir.Kan akitma,veya kan akitmama vb. geleneginde eski toplumun kutsal yiyecek hazirlik biçimi bulunur.
Sumer Kiraliyet Listesi erken doneminde yer alan,bay Huot'nun tanitimiyla, 'mitolojik Etana',Dumuzi okunuslu baba mirascisi ilk ogul'un farkli okunuslu bir biçimi gibi gorunuyor.Etana 'goge yukselmisti'.Ruhun goge yukselisine iliskin anlatimlarin gerisinde,kurbanin yakilma olgusunun yer aldigini saniyorum.Fisih bayraminda kurbanini ateste kizartarak ,askeri techizatla donanmis olarak,alelacele,sadece gece vakti vb. yenilmesi kuralini anlatan Musa doneminde bile,'yakmalik sunu' onemini koruyordu.Abraham'in Isak'i ayni zamanda 'yakmalik sunu' olarak sunmak istedigini de gormustuk.Demek ki,ana toplum biriminin elinden alinan bu ogul,baba mirascisi ilk ogul haline gelinceye degin cesitli bicimlerde once yenilen ve giderek sadece tanriya sunulan,daha sonra ise oldurmemek için tapinaga vakfedilen,vb. asamalardan gecer.Cocukluk ve genclik doneminin rituellerinde de,bu kurbanlik veya baba toplum birimine gecis doneminin sembolik kalitlarini izleriz.Oyle saniyorum ki,sunnet,ortaya cikis biçimiyle,bu ogulun aidiyet iliskisinin donusum evresinde yururlukteki akrabalik sistemini bozmamak için basvurulan hadimlastirma uygulamasindan kalmadir.
( 2) :Sumer 'yaratilis' anlatiminin Babil versiyonu Enuma Elis'te once Lahmu ve Lahamu,sonra da Ansar ve Kisar'in saptandigi yazilidir.Bu karsilikli ikilik bir denge esitleme,'ikizlesme' olgusunun baslangic doneminde var oldugunu ortaya koyuyor.Lahmu (Lalimu ?) ile Lahamu'nun anlami acik olmamakla birlikte,'ha' veya 'ham' ekinin Abram kavramini, 'kavimlerin babasi' anlamina tasiyacak kadar onemli oldugunu gormustuk. Tanri (Abram)Avram'i elci,peygamber tayin ettigi anda,bu kelimeye 'ham' eklemeyi,boylece onun artik Abra-ham olarak cagrilmasini bu nedenle onemsemisti.
(3) Adem'in camurdan yartilma veya topraktan gelme yorumlarinin bir kaynagi kara ile toprak parcasinin ayni kelime ile ifade edilmesine dayaniyor olmalidir.
Bir diger kaynagi ise,gercek anlamiyla kil toprak,onun 'sekillendirilmesi','kader belirlenmesi' bakimindan olmus olabilir.Yazidan itibaren,tanrisal yasalarin bu kiltabletlerde yazildigi ve onlarin tapinaklarda muhafaza edilme geleneginin ortaya ciktigini,Musevi 'anlasma sandigi' kavramindan biliyoruz.Musa,tanri yazilarini,siki sikiya korunan bu 'anlasma sandigi' içinde muhafaza ettiriyordu.
Kilden yapilma semboller de,topluluklarin ayirim araci olarak kullanilmis olmalidir.Bunun daha sonraki biçimlerinin,boyun askisi,kupe,hizma.... biçimlerini biliyoruz.'Alin yazisi' deyiminin 'kader' ile birlikte yorumlanmasi,alin damgasi veya alinda tasinan
kil veya sonra metal sembollerin de kullanilmis olabilecegini gosteriyor.Gec donemlerde,metal sembolerin kadin alinlarinda
kullanildigi ise zaten aciktir.
(4)Gok karsiligi oldugu dusunulen An'in ulu'su An-sar ise,gog'un sar'i,ulu'su,yoneticisi idi. An-Sar babasi An ile esit degerdeydi ve onun (son premiere né)'ilk dogan oglu'ydu.Bu durumda,Ki-Sar da,babasi Ki'nin 'ilk dogan oglu' olmaliydi.Yonetici,Ulu anlamiyla Sar,ornegin daha sonra Sargon'da da kullanilacak olan bir yoneticilik sifatidir.Fakat,hem Semitik topluluklarin tumu 'Sar'i kullanmiyordu ve hem de Sumer adi verilen topluluk,sonraki Iranlilarin ,Ermeni veya Kurt'lerin miraslarini devraldiklari yore atalari Sar'a karsilik dusen En,El,Agga,Sah,Isagga gibi terimleri kullaniyorlardi.
Semitik dildeki Ki-Sar ve An-Sar,En nitelemesi kullanan Sumerlerde Ki-En ve An-En veya daha dogru dogru haliyle En-ki ve En-an olmus olabilir.
(5) Lugalzaggasi ( kirallar kirali) da ,'ilk ogul' oldugunu;kutsal sut emdigini;adi'nin Utu tarafindan verilmis oldugunu vurgulamayi unutmamisti:
Enlil’in ulu-ensi’si
Enki’nin bilgiyle donattigi
Adi Utu tarafindan verilmis
Sin’in bas gorevlisi
Utu’nun savas yoneticisi
Gereksedigi hersey Inanna tarafindan verilen
Nisaba’nin evladi
Ninhursag’in kutsal sutuyle beslenmis
Uruk tanricasi Ninabuhadu ‘nun ilk evladi
Tanrilarin esin sundugu
Lugalzaggisi
(6) Berose'un Bad Tibira sehrini,Pantibibla sekliyle,anlam karsiligiyla yazmasi dikkat cekicidir.Pantibibla,5 ve Kitap kelimeleriyle ilgili gibi gorunuyor.Bu duruma gore,Bad Tibira,balsngictaki kutsal 5 yerlesimle ilgili olarak,Bes Kitab'in,5 Sembolun bulundugu bir kutsal sehir olmali.
