Sayın Server Tanilli, esrar içici “Haşhaşilik”in dini bir mezhep olarak var olmasını, daha çok ‘Fıransız aydınlanmacılığı’ndan tercüme-derleme olan kitaplarında, adeta iğrenerek anlatır.
Demek ki, “haşhaş”, “esrar” içimini bir "dinsel mezhebe" pek yakıştıramadığı anlaşılıyor…
Gerçi bu tür kitaplarda haşhaş içimi “Haşhaşiliğe” yakıştırılamaz ama diyelim ki, Hıristiyanlığın ‘kutsal şarabı’; Musacı kutsal sofranın tamamlayıcısı olan “şarap”, onlara göre, kuşkusuz ‘modern’ bir özellik taşıyor gibi gösterilmekten geri kalınmaz! İnsan sağlığına falan yararları da “bilimsel olarak” bellidir zaten! ... Ama “bunlar 6000 yıl önceki toplumda nasıl biliniyormuş” gibi sorular ise, onlar nezdinde fazla rağbet görmez...
Biz gerçeklere bakalım.
Gerek ‘yılan metaforu’, gerekse “haşhaş, esrar, bira/ şarap/ rakı (arak)” içimleri, eski toplumda öncelikle dinsel edimlerin, ritüellerin aracıydı…
Alkollü içkiler ve genel olarak dinsel karakterli “şerbet”ler, eski toplumun “ant törenleri”nin temel aracı olan “insan kanı içiciliği”nin yasaklanması çabasına paralel olarak da gelişmiş görünüyor.
Hıristiyanlığın “kutsal sürahisi”, eski toplumun içi kurban kanıyla doldurulmuş kupasıydı ve aynı kupa, eski toplumda “savaş”tan dönüşmüş her tür müsabakasının da bir numaralı aracıydı. Ünlü eski Yunan Olimpiyatlarının, savaş ve iktidar seçimi arenalarından geçerek, "güç karşılaşmaları"na, müsabakalara dayandığını ele almıştık.
“Nuh Tufanı” denilen karşılıklı kutsal insan kurban sunum ritüelinde de, Tanrı, Musa’nın atalarıyla ittifak kurmak, anlaşma yapmak için, onların “artık insan kanı içmemeleri” gerektiğini söylemiş ve açıkca “insan kanı içme yasağını” dayatmıştı:
“Tanrı, Nuh`u ve oğullarını kutsayarak, “Verimli olun, çoğalıp yeryüzünü doldurun” dedi,
…
Yalnız kanlı et yemeyeceksiniz, çünkü kan canı içerir.
Sizin de kanınız dökülürse, hakkınızı kesinlikle arayacağım. Her hayvandan hesabını soracağım. Her insandan, kardeşinin canına kıyan herkesten hakkınızı arayacağım.
Kim insan kanı dökerse, Kendi kanı da insan tarafından dökülecektir.” (Eski Ahit/ Yaratılış-Tufan)
Tanrıyla Nuh soyunun arasında gerçekleşen bu “antlaşma”nın tarihi, yaklaşık Mö. 4. binli yıllara denk düşüyor olmalıydı.
Bira yapımcılığının, bu dönemlerde, “Sümer/Akkad” topraklarında en üst düzeyde tanınıp, kutsal tanrısal sofraların vazgeçilmez bir içki türü olarak kullanılmış olduğu görülüyor... Orada, toprağın çoraklaşmasına bağlı olarak, büyük ölçüde arpa üretimine geçildiği dönem, aynı zamanda bira üretiminin de en gelişmiş olduğu döneme benzemektedir. Bu dönemin “ölü-cenaze törenleri” ve diğer ritüellerde, farklı bira ve içki çeşitleri sunumu olduğunu görüyoruz.
Eski yazılı yasalarda söz konusu edilenler, hurma vb. kökenli içkiler yanında, genellikle biraydı; tabletlerde pekmez-şıra’lardan da bahsediliyordu. Aryen kökenli Cermenik Germany’nin biracılığı her halde nedensiz gelişmiş değildir ve erken toplumların torunları bilgi birikimlerini Avrupa'ya kadar taşımış olmalıdır.
Şarap, üzümün olmasını gerektiriyordu ve kutsal şarabın Mezopotamya’da üzüm olan alanların dinsel edimlerinde öne çıkması son derece doğaldı. Nuh da zaten, Tufan’dan sonra, nasıl bir üretimde bulunması gerektiğini düşünmüş taşınmış ve sonunda “üzüm yetiştiriciliği” mesleğini tercih etmişti. Bu “meslek” seçimi, tanıdığımız Tufan’daki Nuh’un dayandığı ön toplulukların “Üzüm”le olan bağlarını açığa çıkarmaya hizmet ettiği gibi; Assur, Yezidi şarapçılığının; Babil’in ünlü asma Bahçelerinin; İsa’nın kutsal “üzüm asması” motiflerinin; Anadolu’nun bazı yörelerinde, ölü’nün yıkanacağı suyu ısıtma kazanları için yakılması özellikle gerekli olan “asma çubukları”na verdiği önemin de kaynakları hakkında açıklayıcı argümanlar oluşturmaktadır. “Üzüm salkımı” ve “üzüm tanesi” motiflerinin Hititlerde ve “Artemis memeleri”nde kullanılmış olması, nedensiz olmamalıydı.
Eski topluma bu yanlarıyla yaklaştığımızda “uyuşturucu kullanımı”nın, “dinlerle çelişmesi” bir yana, bunların üstelik, eski kutsal edimlerin başında geldiğini görmüş oluruz.. Eğer tanrılar, yeni şeyler “yaratacak”lar ise ve-ya “Tufan”lar yapmak veya yapmamak için karar alacaklarsa, kutsal sunu masaları, gerekli hayvan kurbanların ve bitki-meyve sunuların yanısıra çeşit çeşit içkilerle doldurulmalıydı. Eski Tanrılar da, doğrusu iyi içki içerler… “Kutsal Me”lerin Eridu’dan devir alınarak Uruk’a taşınması töreninde olduğu gibi, örneğin Enki, orada, kutsal sofranın başında, ağzına kadar dolu kadehini, bu tören esnasında, tüm katılımcı toplum birimler namına, tam (7+7=) 14 kez kaldırmış; sarhoş oluncaya kadar içmişti. Eski Ahit anlatımlarına göre, Nuh’un da, Tufan’dan hemen sonraki “ tanrılara şükür” töreninde iyice içip sarhoş olduğunu ve soyunup çadırına girdiğini, çırıl çıplak sızıp kaldığını biliyoruz.
Diğer çalışmalarımızda da, bir ibadet anlamıyla “yemek ve içmek” kalıpsal kavramlarının, “Kutsal şarap içmek ve kutsal ekmek yemek” ifadelerine dayandığını ; Sümer/Sami döneminden bu yana, Hitit dini inancında, Hıristiyanlık ve Musevilikte devam ettiğini; dinsel edimin, tanrısal tapınımın bir ifadesi olduğunu görmüştük. Dinsel edim ile, ‘içmek ve yemek’ eski toplumda öylesine iç içedir ki, Türklerde ‘yemin’ için hala ant ‘içilir’... İster su, ister şarap olsun, içkisiz bir Hiristiyan ayini ; “dem”siz, “demlenme”siz bir Bektaşi kültü bulunmuyorsa, nedenleri buralardadır.(*)
Eski toplumda “içki ve din”, birbirinin kaçınılmaz tamamlayıcıları olduğu için, kutsal sofraların içki sunucusu, sadece, çok özel rahipler, Saki’ler olabilirdi. Sargon ‘adı’nı kullanacak olan kişi de, “Akad ve Sümer kıralı” olan “büyük Sargon” haline gelmeden önce, bir kıralın divanında “Saki” idi. Saki’liğin Bektaşi geleneğinde, kutsal "sürahi" tutuculuğun kiliselerde çok önemli yeri olması da bu nedenledir.
Uyuşturucu kullanımı da, Ortadoğu kaynaklı dinlerle, özellikle, diğer toplum birimlere kurban sunan, kendisi kurban olan ve kendinden kurbanlar veren toplulukların kültünde önemi daha çok görünüyor. Bu, “Ateş/güneş kültü” kaynaklı İsacılık, Musacılık, Bektaşilik, Şiilik gibi kesimlerde en üst düzeylerine erişmiş gibidir.
Uyuşturucu, “Haşhaş”, “Esrar” içimine yeniden dönünce….
“Duman” kavramını (bu kavram, “bulut” ve-ya “gölge” sözcükleriyle de karışık bir kullanım yaşamış gibi görünüyor..) daha önce incelemiş ve bu terimin İslamın ‘Cennet’ tanımlamasında da, var olduğunu görmüştük. Bu ‘duman’, “bulut” ve-ya 'gölge' kavramı, gezgin Musa tapınağının-çadırının da vazgeçilmez bir öğesidir. Kutsal kitapların “Gölge”si, bir yanıyla kurbanın yakılması yoluyla duman- ateş kültüyle bağlı olabileceği gibi, “üzerlik yakma”, buhurdanlık vb. biçimlerine de evrilmiştir ve çok daha önemlisi “duman altı olmak”, “kafanın bulutlanması”, “..çekmek”, “kafa bulmak” türü kavramların anlattığı gibi, bunlar, esrar, haşhaş kullanımıyla da ilişkili olmalıydı.
Eski Ahit’te ve İnciller’in bazılarında, tanrı ilk “yaratılış” versiyonunda “öğeleriyle birlikte Yer ve Gök”ü, hayvan,bitki ve insan”ı falan yarattıktan sonra, ikinci bir “yaratış” versiyonuna geçer. Bu kez, anlatımlara göre, Havva’yı Adem’den yaratma işlemi yanısıra “ yağmur” ile birlikte “yaban otlarını” yaratacaktır… “Yağmur”un, Hıristiyan vaftizlerindeki “serpmelik kan” veya “serpmelik su” ritüeli (arınma edimi) olması ihtimali üzerinde durmuştuk.
Bu alanda “içmek”in, “nefes çekme”nin vb. de, esrar-haşhaş içimiyle yakın ilişki içinde kullanıldığını hesaba katmamızda yarar var. “Esrar”, bir uyuşturucu türü kavram olduğu kadar,”sır” yönüyle de olsa, tasavvufi jargonunun da vazgeçilmez kavramlarından birisidir.
Oğul’a Baba’sının, “büyük”lerinin yanında sigara içmeyi yasaklayan “barbar doğu toplumu”nda da, bunun, aslında ‘barbar’lık nedeniyle yapılmamış olduğu anlaşılıyor. Esrar çekmek, sır’lar içine girmek, geçiş törenlerinin bir dinsel kategorisi idi ve oğul, eğer “baba toplum birimi” üyesi haline gelememiş ise, özel bir ‘geçiş’ ritüeli yaşamamış ise vb., baba yanında işte bu nedenle “sigara” içemiyor olmalıydı. Bu olgu, koca’nın, kendi karısının erkek evladını “oğul”luğa geçirmeye başladığı; erkek çocuk ile, kadının kocası arasındaki derin çelişmelerin henüz aşılamadığı bir toplumsal dönemin kalıntısıydı. Karısının doğurduğu erkek evladın, doğrudan koca toplum birimine dahil olduğu yapılarda ise, “baba ve oğul” arasındaki ilişkilerin çok daha değişik olacağı açıktır.
Kutsal içki ve uyuşturucu, Enki’nin tapınağının en önemli araçlarından olmalıdır. Çünkü Enki’yi “bilgelik”, “büyücülük” öğretisinin başında görüyoruz. Bu bakımdan Enki’nin sağ ve sol omuz başlarından salınan “yılan”ın günümüzde eczanenin sembolü olmaya devam etmesi,-2500 lü yılların “Magu/r rahiplerinin”, Şamanlarının eczane (“magie için”, pharmacie ) olarak tanınmaya devam ediyor olması hiç “tesadüf” değildir.
“Bilge”, “büyücü”, Yılan motifli Enki’nin, “Sümer/Akkad” erken oluşum döneminde yaptığı ilk iş, Abzu’yu “afsunlayarak” uyuttuktan sonra öldürmesi idi. Yılan motifi, yılan zehiri, ölümle ilişkilendiriliyor olmalıydı ve insan kurbanını yılan zehiri ile öldürmek, -4000 li yıllar için herhalde bir uygarlık adımı idi. Sümer/Akkad “Yer altı” - Cehennem’lerinde bulduğumuz, kutsal yazında ‘cehennem’ biçimlerinden biri olmuş olması gereken, toprak altı “saray mezar”larda, ellerinde kadehleriyle ölmüş olan kıral/kıraliçe görevlileri, eski toplumun ‘barbarlığının’ değil uygarlığının ürünü olarak ‘uyutulmuş’ şekilde öldürülmüş kurbanları idi.
Kan akıtmayıp, vücudu parçalanmadığı için “Asaletli” bir ölüm biçimi olarak kavranıldığı için de, bu tür zehirler, ortaçağa değin kıralların parmağındaki yüzük olarak var olmaya devam etmiş görünüyor. “Kırk katır mı-kırk satır mı” uygulayan toplum birimlere göre, Baldıran’la ölüm biçimi, elbette ki, uygarca bir adımdı.
Kan dökmeden, acı vermeden öldürme, Zerdüşt kitabının bütün açıklığıyla ortaya koyduğu gibi, eski toplumun ölü yamyamlığı ediminin yaşandığı koşullarda, bir ‘uygarlaşma’ çabasını ürünüdür. Ölüm kültünü incelerken, ‘ölüm’ kelimesinin kullanılmaması ve “sonsuz uyuma”, “sonsuz yolculuk” gibi kavramların bilinçli kullanımının nedenlerine değinmiştik.
Hiristiyanlık ve Bektaşi/Alevi geleneğinde “kurban” kavramının derinlik ve önemini tanıyoruz. “Kurban” birey, giderek sembolik halde ‘kurban’ edilen topluluk üyeleriydi ve içki-esrar kullanımına, eskiden gerçekten kurban edilen şahsın, “ümmet-toplum birime geçiş” için, iniciation, gerçekleşen ritüel sırasında başvuruluyor olmalıydı. Giderek üzeri örtülen Bektaşi eski ayinlerinin gerçek içeriğini tanıdığımız ölçüde, tarihte mürid’lerin kurban etme-edilme işlemini de yeniden kurgulayabiliriz. Kurbanların acı hissetmeksizin boğazlanmalarında, esrar-haşhaş içimine başvurulmuş olabileceğini düşünebiliriz. Zaten, Eski Ahit’teki (ve Akado-Sammaru döneminin Enki anlatımlarındaki) Tanrı, “kaburga veya eğe kemiğinden” Havva’yı yaratmak için de, Adem’e “derin bir uyku vermiş”ti.
“Öteki dünya”ya gitme ve gelme seansları bakımından dinsel şahsiyetlerin esrar/uyuşturucu kullanımı üzerinde, bir dizi çalışmada uzun uzun durulmuştur.
Şimdi söz konusu olan, bu kullanımın asıl nedenlerini ve erken tarihlerdeki biçimleniş gerekçelerini ortaya koyabilmek olmalıdır. (**)
"Yaşamı yeterince bilinmeyen Kaygusuz Abdal’ın düşüncelerini, adına düzenlenen "divan”ında toplanan şiirlerinin incelenmesinden çıkarmak, anlamak kolaydır. O, "abdallar" topluluğundandır, bir şiirinde söylediği gibi saçını, sakalını, bıyığını, kaşlarını kestirerek (car-darb) dolaşırmış. Bu işlem abdallık yoluna girmenin özelliklerinden biridir.
Kaygusuz Abdal’ın şiirlerinden anlaşıldığına göre çok iyi bir öğrenim görmüş, tasavvufu bütün ayrıntılarıyla öğrenmiş, özellikle İslam dini konusunda geniş bilgi edinmiştir. Onun Abdal Musa ile ilişkisini anlatan özgün bir öykü vardır: Alaiye Beyi'nin oğlu olan ozan avlanmayı çok severmiş. Günün birinde ava çıkınca bir geyikle karşılaşmış, yayını gerip geyiği oklamış. Sırtına ok saplanan geyik kaçmaya başlamış, Alâeddin Gaibi de geyiğin ardınca koşmuş. Geyik, sırtındaki okla Abdal Musa Tekkesi'ne sığınmış. Tekke'ye geyiğin ardınca giren ozan karsısında duran Abdal Musa'dan içeri giren geyiğin kendisine verilmesini istemiş. Abdal Musa ise koltuğunun altına saplanan oku çıkarıp göstererek "Ogul, attığın ok bu mu?'' diyerek Kaygusuz'a gösterince ozan kendinden geçmiş, Abdal Musa’nın ayaklarına kapanarak ondan yârdim dilemiş, böylece tekkeye girmiş, tarikata girmiş.
Bu duygulu, sevecen öykünün doğruluğu, yanlışlığı tartışılmaz, özünde ilkçağ Anadolu dinlerinden gelen, geyiğin Hititlerce tanrısal bir varlık olduğunu bildiren bir söylence vardır. Onun
Bin batmandan olsa kazan
Ustager değil mi düzen
Hayranlık esince cana
Bengilik de gereg olur
dörtlüğüne dayanılarak esrar içtiğini söyleyenler vardır. 14. yüzyıl Anadolu'sunda esrar içmek "abdallar" arasında çok yaygın bir tutkuydu. Ancak, Mevlana’nın kimi şiirlerinden, Şems-i Tebrizi'nin olduğu söylenen "Makalat" tan anlaşıldığına göre Mevlevilerde de esrar içimi yaygındı. Tasavvuf yolunu seçenlerin çoğunun esrara düşkünlüğü bilinmeyen bir olay değildir. Bu tutkunun nereden kaynaklandığını bilemiyoruz, ancak yaygın bir alışkanlığa dönüştüğü açıktır, yorum gerektirmez."
http://www.turkuler.com/ozan/kaygusuz22.asp
(**): Bu noktadaki bir gazete haberi, dinsel hüviyetin ağırlık taşıdığı alanlarda, bunların da “ot kültü”nün yaygın olduğu alanlarda madde bağımlılığı ilişkisinin dikkate alınmasının gerekli olduğunu gösteriyor.
