TvT'nin Notu :
Musevi topluluğuna ait Şalom gazetesinden aktarılan bu yazıda, okurlarımızın dikkatlerini, daha çok, “Hanuka Bayram'ı”nın ritüel anlamı; kutlanma biçimi ve yiyeceklerle olan ilişkisi gibi noktalara çekmek istiyoruz.
Hiç kuşkusuz, bu yazıda, “Hanuka Bayram'ı”nın “kaynağı”na ilişkin yazılmış olanlar, sonradan “imal edilmiş” görüşlerdir. Bu hususlar bizi, şu anda fazla ilgilendirmiyor. Bu ritüelin, asıl anlamları, “mum” ile ateş eşitlemesi üzerinden ateş tapınması dönemine ait görünmektedir. Ateş kültünün özü, doğal “ateş” kullanımının, zaman içinde, tüm toplum üyelerinin elinden alınması, kontrol edilebilir hale getirmeye yönelik olarak, ruhani görevlilere devredilmesine yönelik bir uygulama olmasıdır. Ateş’in kutsallaşması süreci, ateş’in (insan) kurban tüketim hazırlık aracı olarak ruhani kesimin kontrolüne taşınması sürecinden başka bir şey değildir. Diyelim ki, “Ateş’e bıçak uzatmayı günah addetmek” inancı, ateşte pişirilen etin gelişigüzel kişilerce kesilmesini önleme direktifinden başka bir anlama gelmiyor. Aynı nedenle, sadece Musevi ruhanileri bakımından değil, Bektaşi ocaklarında da, “ateş’i yakmak” ( ve “sevindirmek”, “söndürmek”) ödevi sadece çok kutsal kişilerce ve-ya o kişilerin denetiminde gerçekleşebilmektedir. Burada söz konusu olanın ayinsel anlamıyla ve ayinsel nedenlerle kullanımdaki “ateş”in kontrol altına alınması olduğu çok açıktır.
Farklı dinlerin bayramları daha derinlemesine tanındıkça, o bayramlarda “mutlaka marul yemek”, “mutlaka (yeşil) (kırmızı) mercimek yemek”, “mutlaka balık yemek”, “mutlaka deniz ürünleri yemek” ... gibi edimlerin geçmiş dönemdeki hayvan totem ve bitki totem tapınması uygulamalarına denk düştüğü ve bu ayinlerin "anlamsızlık" veya "cehalet"le açıklanmaması gerektiği daha çok ortaya çıkacaktır.
**************
*********
İbrani Takvimine göre Kislev ayının 25’inde başlayan ve sekiz gün süren Hanuka Bayramı, Işıklar ve Tanrı’ya yeniden adanma bayramı olarak kutlanır.
http://www.salom.com.tr/news/detail/13812-Isiklar-ve-yeniden-adanma-bayrami-HANUKA.aspx
Hanuka Bayramı, İbrani takvimine göre Kislev ayının 25’inde (bu yıl 11 Aralık Cuma akşamüstü) başlayıp sekiz gün ve sekiz gece boyunca devam eder.
Bu bayram, Suriye-Yunan Kralı Antiohus ve ordularının, Makabiler tarafından bozguna uğratılıp, II. Bet-Amikdaş’ın putperestlerden kurtarılmasını ve tekrar Tanrı’ya adanmasını simgeler. Bet-Amikdaş putlardan ve simgelerden temizlendikten sonra, Tapınak’taki Ebedi Işık’ı yakmak için sadece bir küçük kap kutsiyeti bozulmamış yağ bulundu. Bu yağ, Menora’yı yalnızca bir gün boyunca yakmaya yetecek miktardaydı. Mucize eseri, o küçük kap yağ, tam sekiz gün boyunca yanmaya devam etti ve Koen’ler o arada yeni kutsal yağ hazırlayabildiler.
25 Kislev’den başlayarak, sekiz gece boyunca, her gece bir mum artırarak Hanuka mumları yakılır ve bu mucize tekrar yaşatılarak evler Işık’la doldurulur. Mumlar, Hanukiya’ya, (yakana göre) sağdan sola doğru dizilir, yakarken soldan sağa doğru yakılır.
Hanukiya’nın yeri
Hanukiya evde iki yere konulabilir. Birincisi ve tercih edileni, yoldan geçen herkesin bu mucizeye şahit olabilmeleri için pencere önüne koymaktır. Diğeri ise, kapıdan içeri girerken hemen girişin soluna yerleştirmektir. Böylece kişi, kapıdan girerken, sağında Mezuza, solunda Hanukiya mitzvalarıyla çevrili olacaktır.
Hanukiya yanarken bir yerden bir yere taşınmaz. Söndükten sonra istenilen yere götürülebilir.
Yakma Zamanı ve Süresi
Hanukiya, Şabat öncesi harici, her gün yıldızlar çıktıktan sonra, akşam yatana kadar yakılabilir. Bir gece Hanukiya’yı yakmayı unutan kişi, ertesi gün, akşama kadar, (ama berahasız olarak) yakabilir. Hanukiya, en az yarım saat yanmalıdır. Mumlar veya yağ, buna göre ayarlanmalıdır. Yarım saat dolmadan önce Hanukiya sönerse (Şabat harici), yakma işlemi tekrarlanır ama beraha söylenmez.
Cuma akşamüstü, önce Hanukiya yakılır, bir süre sonra, güneş batmadan yirmi dakika önce de Şabat mumları yakılır. Cuma akşamüstü yakılan Hanukiya mumlarının veya yağının, güneş battıktan sonra yarım saat daha yanacak şekilde ayarlanması gerekir.
Cumartesi, Şabat çıkışında, İstanbul adetlerine göre, önce Avdala (Şabat’ın bitişi ve yeni haftanın karşılanması) yapılır, sonra Hanukiya yakılır. Ancak önce Hanukiya yakılıp sonra Avdala yapılırsa da hata değildir.
Hanuka’nın yakılması
1. Bütün ev halkı Hanukiya’nın etrafına toplanır.
2. Önce gerekli berahalar (şükür duaları, methiye ve dilekler), sırasıyla okunur:
1) Vii Noam Ad. Eloenu
2) Leadlik Ner Hanuka
3) Şeasa Nisim Laavotenu
Ve ek olarak Yalnızca İlk Gece; “Şeeheyanu” berahası okunur.
3. Mumlar aşağıda belirtilen şekilde, soldan sağa yakılır:
Birinci mum yakıldıktan sonra “ Anerot Alalu” söylenir.
1. gece: İlk önce yakana göre en sağdaki mum + Şamaş =2 mum
2. gece: İlk olarak, yakana göre en soldaki mum(yeni mum) + sonra sağdaki mum (1.gece yakılan mumun yerine konulan mum) + Şamaş = 3 mum
Mumlar yakılırken prensip, her gece önce yeni bir mucizenin kutlanmasıdır. Bu yüzden önce o geceye ait olan mum, yeni mucizeyi kutlamak için yakılır. Daha sonra önceki gecelerin mumları yakılır.
3. gece: İlk olarak, yakana göre en soldaki mum (yeni mum) + sonra onun sağındaki (2.gece yakılan mumun yerine konulan mum) + sonra en sağdaki mum (1.gece yakılan mumun yerine konulan mum) + Şamaş = 4 mum
4.5.6.7.8. geceler de, hep bu şekilde 1 mum arttırılarak önce yeni mum ile mucize kutlanır, sonra diğer mumlar yakılır.
Geleneksel Hanuka Yemekleri
Bir günlük yağın mucize eseri sekiz gün yanmasını hatırlamak için, Hanuka’da çoğunlukla yağda kızarmış yemekler tercih edilir.
Latke: Rendelenmiş patates, yumurta, soğan ve un karışımıyla yapılan bu patates gözlemeleri sıcak olarak, yanında elma sosu veya krema ile servis edilir.
Sufganiya: Ponçik tarzı bir tatlı olan sufganiya, kızgın yağda kızartılır, bunlar daha sonra pudra şeker ve/veya tarçına batırılarak servis edilir. Sufganiya, özellikle İsrail’de çok popüler olup, Hanuka başlamadan bir ay öncesinden itibaren sokaklarda satılmaya başlanır.
Sütlü yiyecekler ve peynir: Haşmonailerden dul Yeudit, komutan Holofernes’e kendi yaptığı peynirden hatırı sayılır bir miktarda yedirip, susamasını sağlamış, susuzluğunu da bol bol şarapla gidermişti. Holofernes o kadar peynir ve şarap sonucu sızıp kalınca Yeudit de Komutanın kılıcını alıp onu öldürmüştü. Komutanın kafasını da kumaşlara sarıp yanında götürmüştü. Komutanları olmayınca şaşkına dönen Suriye-Yunan orduları bu şekilde kolayca bozguna uğratılıp ülkelerine kaçmışlardı. Bu kahraman Yahudi kadınının hatırasına Hanuka’da sütlü tatlılar ve özellikle peynir yenir.
******
Hanuka: Karanlığın Kovulması
Bunun bir yıl sonrasında dönemin Sanedrin'i, bu yağ mucizesinin anısına bu tarihten itibaren sekiz günü nesiller boyu bir bayram olarak ilan ettiler. Sözcük anlamı olarak "Hanuka", "adamak/ihdas etmek" anlamındadır. Bu sözcüğü "Hanu-K-A - [Kislev ayının] 25'inde kamp kurdular/durdular" şeklinde anlamak da mümkündür [Kaf=20; E=5]. Tora Yunanca'ya çevrildiği zaman dünya üzerine üç gün boyunca bir karanlık çöktüğü söylenir. Suriye-Yunanlılar üç temel Yahudi kuralını kanundışı bırakmışlardı: Şabat; Yeni Ay'ın hesaplanması ve sünnet. 25 Kislev tarihinde Bene-Yisrael'in tarihindeki üçüncü sürgün sona erdi; heybetli Yunan İmparatorluğu, Yahudi Ulusu'nun küçük ışığıyla yanıp kül oldu.
Hanuka Nasıl Kutlanır?
1) 25 Kislev günü , sekiz günlük Hanuka bayramı başlar. Hanuka’da (Şabat günü hariç) her türlü iş yapılabilir, ancak bu günler sevinçli olduğu için oruç tutulmaz. Hanuka ışıklarının yandığı süre içinde kadınlar ev işleri yapmamayı adet edinmişlerdir.
2) Eğer Hanuka ışıkları için yağ ve pamuk (meças) kullanılıyorsa, zeytin yağı kullanılması tercih sebebidir. Ancak bulunamıyorsa başka yağlar kullanılabilir.
3) Hanukiya yıldızlar çıktıktan sonra yakılır. Hanukiya’nın yakılışı sırasında tüm ev halkı bir arada olmalıdır. Eğer tüm gece boyunca bir engel sebebiyle Hanukiya yakılmamışsa, ertesi gün herhangi bir değişiklik yapılmaz. Her gün kendisine ait sayıda mum yakılır.
4) Hanukiya’nın en az yarım saat yanması gerekir. Mumlar buna göre seçilmeli, yağ da bu süre göz önünde tutularak koyulmalıdır.
5) Hanukiya’nın yakılışının yarım saat öncesinden itibaren, yemek yenmez; hatta Tora bile çalışılmaz.
6) Hanukiya’nin ışığından yararlanılmaz. Bir ışığı yakmak için diğerlerinden yararlanılamaz. Aydınlanma konusunda ise “Şamaş” ışığından yararlanılabilir.
7) Cuma akşamı, güneş batımından yirmi dakika önce Şabat mumları yakılır. Hanukiya Şabat Mumları’ndan önce yakılmalıdır. Bu durumda Cuma akşamı yakılan Hanukiya’nın mumları veya yağı, en az 70 dakika yanabilecek şekilde ayarlanmalıdır. Bu sayede ışıklar yıldızlar çıktıktan sonra yarım saat süreyle yanabilirler.
8) Şabat Çıkışı’nda (İstanbul geleneğine göre) önce Avdala yapılır, sonra Hanukiya yakılır. Ancak tersi yapılırsa bir hata yoktur.
9) Hanukiya normal bir insanın göz hizasında, kapının girişinde sol taraftan görülecek şekilde yerleştirilir. Böylece, odaya giren bir kişi sağında Mezuza, solunda ise Hanukiya’yı görecektir.
10) Işıklar Hanukiya’nın (yakana göre) sağından başlayarak dizilmelidir. Önce o geceye ait olan (yakana göre en soldaki) ışık, daha sonra sağa doğru sırayla diğer ışıklar yakılır.
11) Örnek olarak beşinci gece ışıklar (soldan itibaren) 5-4-3-2-1-ŞAMAŞ sırasıyla yakılır.
12) Hanukiya yakılışında, önce berahalar söylenir. Daha sonra ilk ışık yakılır ve “Anerot Alalu” söylenir. Beraha sadece, ilk mumu yakacak kişi tarafından söylenir; diğerleri de “Amen” şeklinde cevap verirler.
13) Yanlışlıkla eksik sayıda mum yakılmışsa, sayı tamamlanabilir. Ayrıca beraha söylenmez.
14) Yarım saat dolmadan önce ışıklar sönerse, yakma işlemi tekrar yapılır fakat beraha söylenmez.
15) Hanukiya yanarken başka bir yere götürülmez. Ancak yarım saat dolmuşsa ışıklar söndürülebilir ve Hanukiya taşınabilir.
16) Hanukiya’nın yakılması herkes için bir mitsvadır.
17) Hanuka ışıkları için elektrik kullanılmaz. Rabi Şelomo Zalman, bir Hanuka ışığının dört farklı özelliği olması gerektiğini ifade eder :
Bir yakıt kaynağı ve bir fitil
Bet-Amikdaş’daki ışıklara benzeyen gerçek bir alev.
Tükenir yakıtlardan çıkan bir alev
Yakış sırasında belirli bir yakıt miktarının var olması
Elektrik bu koşullardan hiçbirini yerine getirmez.
“El Gid Para El Pratikante” - Rabi Nisim Behar
Hanuka Mumlarının Yakılması:
Mumların yakılış düzeni şöyledir:
Birinci gece yakılacak olan mum, Hanukiyanın sağ ucuna yerleştirilir.
mum Tanrı’nın “ışık olsun” deyişini anımsatır.
İkinci gece, sola doğru bir mum ilave edilir.
Önce yeni ilave edilen mum yakılır. İkinci ışık “Tora”’nın ışığıdır.
mum “Tora”’yı simgeler.
mum “Adalet” ışığıdır.
mum “merhamet” ışığıdır.
mum “kutsallık” ışığıdır.
mum “sevgi” ışığıdır.
mum “sabır” ışığıdır.
mum “cesaret” ışığıdır.
Şamaş: Bir mumun diğer mumları yakıp, yine ışığından hiç bir şey kaybetmemesi örneğinde olduğu gibi, Yahudilik de çağlar boyunca bir çok ülkede gerçek ışığını yakıp, bugüne dek ışıldamasını sürdürmüştür. Şamaş bu fikri simgelemektedir.
Hanukiya’yı Yakma Berahaları :
(Elokenu ve Elokay kelimelerindeki “k” harflerini okumayınız.)
Vii Noam AD... Elokenu Alenu Umaase Yadenu Konena Alenu Umaase Yadenu Koneneu.
Baruh Ata AD... Elokenu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Hanuka.
Baruh Ata AD... Elokenu Meleh Aolam Şeasa Nisim Laavotenu Bayamim Aem Bazeman Aze.
-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-
(Sadece İlk Gece İcin)
Baruh Ata AD... Elokenu Meleh Aolam Şeeheyanu Vekiyemanu Veigiyanu Lazeman Aze.
-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-
Anerot Alalu Anu Madlikin Al Anisim, Veal Apurkan, Veal Agevurot, Veal Ateşuot, Veal Aniflaot, Veal Anehamot, Şeasita Laavotenu Bayamim Aem Bazeman Aze Al Yede Koaneha Akedoşim Vehol Şemonat Yeme Hanuka, Anerot Alalu Kodeş En, Veen Lanu Reşut Leiştameş Baen, Ella Lirotan Bilvad, Kede Leodot Lişmeha Al Niseha Veal Yeşuoteha Veal Nifleoteha.
Mizmor Şir Hanukat Abayit Ledavid.
Aromimha AD..., Ki Dilitani, Velo Simahta Oyevay Li. AD... Elokay, Şivati Eleha Vatirpaeni. AD... Eelita Min Şeol Nafşi, Hiyitani Miyaredi Vor. Zameru L’AD... Hasidav, Veodu Lezeher Kodşo. Ki Rega Beapo Hayim Birtsono, Baerev Yalin Behi, Velaboker Rina. Vaani Amarti Beşalvi, Bal Emot Leolam. AD..., Birtsonha Eemadta Leareri Oz, İstarta Paneha Ayiti Nival. Eleha AD... Ekra, Veel AD... Ethanan. Ma Betsa Bedami, Beridti El Şahat Ayodeha Afar, Ayagid Amiteha. Şema AD... Vehoneni, AD... Eye Ozer Li. Afahta Mispedi Lemahol Li, Pitahta Saki Vateazereni Simha. Lemaan Yezamerha Havod Velo Yidom, AD... Elokay Leolam Odeka.
Çeviriler:
NOT: Burada verilen çeviri, sadece okuduğumuzu genel olarak anlama amacındadır ve serbest olarak yapılmıştır. Hanukiya'nın yakılışı sırasında, çeviriyi değil, İbranice metni okuyunuz.
Vii. Tanrı'mızın lütfu üzerimizde olsun, ve O, yaptıklarımızı, yükseklerdeki mekanlarına yerleştirsin ve bu şekilde yaptıklarımız bizim için sağlam ve ayakta kalsınlar.
Leadlik Ner Hanuka. Bizleri emirleriyle kutsayan ve bizlere Hanuka kandilini yakmayı emreden, Evrenin Kralı, Sen - Tanrı'mız - Mübareksin.
Şeasa Nisim Laavotenu. Atalarımıza o günlerde ve yılın bu vaktinde mucizeler yapan, Evrenin Kralı, Sen - Tanrı'mız - Mübareksin.
Şeeheyanu. Bizleri yaşatan, ayakta tutan ve yılın bu vaktine eriştiren, Evrenin Kralı, Sen - Tanrı'mız - Mübareksin.
Anerot Alalu. Bizler bu kandilleri, atalarımıza, kutsal Koenlerin'in yoluyla, o günlerde ve yılın bu vaktinde yaptığın mucizeler, kahramanlıklar, kurtuluşlar, olağanüstü olaylar ve teselliler için yakıyoruz.
Hanuka'nın sekiz gün boyunca bu kandiller kutsaldırlar ve bizlerin onlardan yararlanma iznimiz yoktur. Onlara sadece bakabiliriz ve bu sayede, mucizelerin, kurtuluşların ve olağanüstü işlerin sebebiyle İsmin'e şükran duyarız.
Mizmor Şir. Bet-Amikdaş'ın hizmete açılışı için David'in kompoze ettiği bir şarkı:
Senin Yüceliğini anlatayım, ey Aşem!
Çünkü beni yükselttin ve düşmanlarımı sevindirmedin.
Tanrı'm Aşem; hasta olduğum zaman sana yakardım ve beni iyileştirdin.
Aşem; canımı ölüm çukurundan yükselttin, mezara inmek üzereyken beni yaşattın.
Kendisi'ne sadık olanlar Aşem'e şarkı söylesinler ve Kutsal İsmi'ne şükranlarını sunsunlar.
Çünkü O'nun siniri sadece bir anlıktır, asıl istediği yaşamdır; kişi geceleyin ağlayarak yatsa bile, sabahleyin mutlulukla kalkacaktır.
Ve ben, sükunet zamanımda dedim; hiçbir zaman başarısız olmayacak ve düşmeyeceğim.
Çünkü Aşem; istekli olduğun zamanda, onurumu cesaret dağına sabitlemiştin; ama Yüzün'ü benden gizlediğin zaman, ne yapacağımı bilemedim.
Sana sesleneceğim ey Aşem; ve Aşem'den merhamet dileyeceğim.
Ölsem, yokoluş çukuruna insem neye yarar; topraktaki kişi Seni kabullenir mi, Doğruluğun'u anlatır mı?
Dinle lütfen ey Aşem, ve bana acı; Aşem bana yardımcı ol.
Yaslı dönemimi mutluluk danslarına çevirdin, üzerimden yas çuvalını çıkardın ve beni mutluluk halatlarıyla bağladın.
Sana duraksamadan onur şarkıları söylemem için! Tanrı'm Aşem, Sana ebediyen şükranlarımı sunacağım!
(* Çeviride Teilim Yesod Malhut'tan yararlanılmıştır.)
http://www.sevivon.com/bayramlar/hanuka/article2.htm
*****************************
http://toplumvetarih.blogcu.com/hanuka-bir-musevi-bayrami/6540504
